این تصور که طلا هیچ‌گاه تغییر رنگ نمی‌دهد، میان بسیاری از افراد رایج است؛ اما در واقع، زیورآلات طلا معمولاً از ترکیب طلا با فلزات دیگر ساخته می‌شوند و همین باعث می‌شود با گذشت زمان برخی از آن‌ها کدر یا حتی سیاه شوند. این تغییر رنگ معمولاً نگران‌کننده نیست و دلایل مشخصی دارد که شناخت آن‌ها به حفظ ظاهر طلا کمک می‌کند. در این مقاله به بررسی علت سیاه شدن طلا و روش‌های خانگی و تخصصی برای تمیز کردن و مراقبت از آن می‌پردازیم.
چرا طلا سیاه می‌شود؟
طلا در حالت خالص (۲۴ عیار) فلزی پایدار است و تغییر رنگ نمی‌دهد، اما برای ساخت زیورآلات با فلزاتی مانند مس یا نقره ترکیب می‌شود تا استحکام پیدا کند. علت سیاه شدن طلا واکنش این فلزات آلیاژی با عوامل محیطی مانند هوا، رطوبت، عرق بدن، مواد شوینده یا حرارت است. این واکنش‌ها به‌مرور باعث ایجاد لایه‌ای تیره‌رنگ روی سطح طلا می‌شوند؛ پدیده‌ای که در آلیاژهای با عیار پایین یا آبکاری ضعیف بیشتر دیده می‌شود و به آن «پوسته‌ی سیاه» گفته می‌شود.
عوامل موثر در سیاه شدن رنگ طلا
این بخش، مهم‌ترین عواملی را بررسی می‌کنیم که می‌توانند علت سیاه شدن طلا باشند و باعث تیرگی یا تغییر رنگ زیورآلات شوند:
نقش عیار در سیاه شدن طلا
هرچه عیار طلا پایین‌تر باشد، درصد فلزات آلیاژی مثل مس یا نقره در آن بیشتر است و احتمال سیاه شدن افزایش می‌یابد. طلای ۱۴ عیار به‌دلیل ترکیب بالاتر با فلزات دیگر، سریع‌تر از طلای ۱۸ یا ۲۱ عیار تغییر رنگ می‌دهد.
تماس با آب و مواد شیمیایی
آب شهری (مخصوصا حاوی کلر)، مایع دستشویی، مواد ضدعفونی‌کننده و سایر شوینده‌ها می‌توانند با آلیاژ طلا واکنش دهند و علت سیاه شدن طلا باشند. نواحی‌ای که تماس بیشتری با پوست دارند، مانند پشت گردن یا داخل انگشتر، معمولاً زودتر دچار تیرگی می‌شوند.
واکنش با عرق بدن
نمک موجود در عرق می‌تواند با فلز مس در طلا واکنش دهد و لکه‌هایی سیاه یا سبز ایجاد کند. این واکنش در فصل گرما و برای طلاهای با عیار پایین بیشتر رخ می‌دهد.
تماس با عطر و لوازم آرایشی
مواد شیمیایی موجود در عطرها، اسپری‌ها و کرم‌ها به‌تدریج باعث اکسید شدن سطح طلا و کاهش درخشندگی آن می‌شوند، به‌خصوص اگر طلا به‌طور مداوم در معرض این مواد قرار گیرد.
حرارت و تغییر رنگ
قرار گرفتن طلا در معرض حرارت شدید یا منابع حرارتی، مانند نور آفتاب یا دستگاه‌های خشک‌کن، باعث واکنش فلزات آلیاژی با اکسیژن و ایجاد تیرگی سطحی می‌شود.
کیفیت آبکاری
در طلاهایی که پوشش نازک طلا یا رودیوم دارند، اگر آبکاری کیفیت پایین داشته باشد، فرسایش سریع‌تری اتفاق می‌افتد. فلز زیرین که در تماس با هوا فعال‌تر است، باعث سیاه شدن طلا می‌شود.
واکنش بدن و حساسیت پوستی
پوست اسیدی یا دارای املاح زیاد در تماس با نیکل، یکی از موارد مهم در علت سیاه شدن طلا است. این واکنش می‌تواند هم طلا را تیره کند و هم لکه‌هایی روی پوست ایجاد کند؛ مسئله‌ای که بیشتر در طلاهای ارزان یا با کیفیت پایین دیده می‌شود.
طلای سیاه شده را چگونه تمیز کنیم؟
در بیشتر مواقع، با تمیز کردن صحیح می‌توان درخشندگی زیورآلات را بازگرداند. برخلاف تصور عمومی، برای این کار همیشه نیاز به مراجعه به طلافروشی نیست. چند روش خانگی مطمئن وجود دارد که با رعایت نکات ایمنی و دقت، می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
تمیز کردن با جوش شیرین
این روش ساده، مؤثر و کم‌هزینه است. فقط باید توجه داشت که برای زیورآلات دارای سنگ‌های قیمتی مناسب نیست.
مراحل کار:
- کف یک ظرف شیشه‌ای (پیرکس) را با فویل آلومینیومی بپوشانید، به‌طوری‌که سمت براق فویل به سمت بالا باشد.
- زیورآلات طلا را روی فویل قرار دهید.
- روی هر قطعه، حدود یک تا یک‌ونیم قاشق غذاخوری جوش شیرین بریزید.
- دو پیمانه آب جوش (۵۰۰ میلی‌لیتر) داخل ظرف بریزید تا طلا کاملاً در محلول غوطه‌ور شود.
- حدود ۵ دقیقه صبر کنید تا واکنش انجام شود.
- طلا را خارج کرده، زیر آب سرد به‌مدت ۴۵ تا ۶۰ ثانیه آبکشی کنید.
- با یک دستمال نرم و بدون پرز خشک کنید و چند دقیقه در هوای آزاد بگذارید تا کاملاً خشک شود.
توجه: این روش برای زیورآلات دارای سنگ‌های قیمتی مناسب نیست، چون حرارت و مواد شیمیایی ممکن است به آن‌ها آسیب بزند.
تمیز کردن با محلول آمونیاک
برای تیرگی‌های عمیق‌تر می‌توان از محلولی حاوی آمونیاک استفاده کرد، اما این روش باید با دقت بالا و در فضای مناسب انجام شود.
مواد لازم:
- آب ولرم: ۱ پیمانه (۲۵۰ میلی‌لیتر)
- مایع ظرفشویی: ۱ قاشق چای‌خوری
- آمونیاک: نصف قاشق چای‌خوری
- اسفنج، انبر، مسواک نرم، دستکش، ماسک
مراحل کار:
- همه‌ی مواد را در یک کاسه شیشه‌ای ترکیب کرده و با اسفنج هم بزنید.
- در محیط با تهویه‌ی مناسب (ترجیحاً فضای باز)، طلا را با انبر داخل محلول قرار دهید.
- تنها ۱۰ ثانیه صبر کنید، سپس طلا را خارج کنید.
- با مسواک نرم، قسمت‌های سیاه‌شده را تمیز کنید. این کار را بالای همان کاسه انجام دهید تا محلول پاشیده نشود.
- طلا را به‌مدت ۳۰ تا ۴۵ ثانیه با آب سرد آبکشی کنید.
- با دستمال نرم خشک کرده و در صورت نیاز، دوباره با اسفنج آغشته به مایع ظرفشویی، طلا را بشویید تا آثار آمونیاک از بین برود.
هشدار: استفاده مکرر از آمونیاک ممکن است به طلا و پوست آسیب بزند. حتماً با دستکش و ماسک از آن استفاده کنید.
شست‌وشو با مایع ظرفشویی (برای تیرگی‌های کم)
اگر سیاهی طلا سطحی باشد، می‌توان آن را با محلول آب گرم و چند قطره مایع ظرفشویی تمیز کرد. کافی‌ست طلا را حدود ۲۰ دقیقه در محلول قرار دهید، سپس با مسواک نرم تمیز کرده، آبکشی و با پارچه‌ی نرم خشک کنید. این روش ساده برای تیرگی‌های کم موثر است.
آبکاری مجدد
در مواردی که تیرگی شدید باشد یا سطح طلا به‌طور کامل کدر شده باشد، آبکاری مجدد تنها راه مؤثر است. در این روش، طلا به یک گالری یا طلافروشی معتبر سپرده می‌شود. طی فرایند آبکاری، یک لایه‌ی نازک طلا یا رودیوم روی زیورآلات کشیده می‌شود تا ظاهر آن به‌صورت کامل بازسازی شود. این روش درخشندگی طلا را بازمی‌گرداند و برای جبران آبکاری‌های ضعیف قبلی نیز کاربرد دارد.
چطور از سیاه شدن طلا جلوگیری کنیم؟
درخشندگی طلا بیشتر از آنکه به عیار طلا یا قیمت آن وابسته باشد، به نحوه‌ی استفاده و نگهداری روزمره بستگی دارد. در ادامه، چند نکته‌ی ساده را بررسی می‌کنیم که می‌توانند از تغییر رنگ طلا جلوگیری کنند.
1. جلوگیری از تماس با مواد شیمیایی:
طلا نباید با شوینده‌ها، سفیدکننده‌ها، مواد ضدعفونی‌کننده، کرم‌های آرایشی یا عطر تماس مستقیم داشته باشد. بهتر است زیورآلات طلا را قبل از شست‌وشوی دست، دوش گرفتن یا استفاده از لوازم آرایشی از بدن خارج کنید.
2. پرهیز از استفاده‌ی طلا هنگام ورزش یا فعالیت بدنی شدید:
در هنگام ورزش، تعریق بدن افزایش می‌یابد و نمک موجود در عرق می‌تواند با فلزات آلیاژی واکنش داده و باعث تغییر رنگ طلا شود.
3. استفاده نکردن از طلا در استخر یا دریا:
کلر موجود در آب استخر یا نمک موجود در آب دریا، هر دو از عوامل مؤثر در تیرگی طلا هستند. بهتر است زیورآلات پیش از شنا کردن کاملاً جدا شوند.
4. دوری از حرارت مستقیم و نور آفتاب:
قرار گرفتن مداوم در معرض حرارت یا نور خورشید می‌تواند باعث تسریع واکنش‌های شیمیایی و در نتیجه تیره شدن سطح طلا شود.
5. جدا نگه داشتن طلا از سایر فلزات و جواهرات:
برخورد مستقیم طلا با فلزاتی مانند نقره یا جواهرات مصنوعی ممکن است منجر به واکنش‌های شیمیایی شود. نگهداری جداگانه می‌تواند از این مشکلات جلوگیری کند.
6. تمیز کردن منظم طلا با پارچه‌ی نرم:
بعد از هر بار استفاده، بهتر است طلا را با یک دستمال نرم و بدون پرز تمیز کنید تا آثار عرق، گرد و غبار یا مواد آرایشی از سطح آن پاک شود.
7. استفاده از جعبه یا کیسه‌ی مناسب برای نگهداری:
نگهداری طلا در جعبه‌های مخصوص پارچه‌ای یا مخملی، یا در کیسه‌های ضد رطوبت، از تماس آن با هوا و رطوبت جلوگیری می‌کند و در نتیجه احتمال تغییر رنگ را کاهش می‌دهد.
8. پرهیز از استفاده‌ی شوینده‌های قوی در خانه:
موادی مانند وایتکس یا جرم‌گیر می‌توانند حتی در هوای محیط هم تاثیر منفی روی طلا بگذارند. بهتر است هنگام استفاده از این مواد، طلا از بدن جدا شده باشد.
9. آبکاری یا پولیش دوره‌ای توسط مراکز معتبر:
اگر طلا را مرتب استفاده می‌کنید، سپردن آن به گالری معتبر برای آبکاری یا پولیش دوره‌ای، به حفظ درخشندگی و جلوگیری از سیاه شدن آن کمک می‌کند.
آیا طلای سیاه‌شده مثل روز اول می‌شود؟
در بسیاری از موارد، تمیز کردن طلا باعث بازگشت درخشش طلا می‌شود. اما اگر طلا عیار پایینی داشته باشد یا مدت زیادی از تغییر رنگ آن گذشته باشد، ممکن است نتیجه کاملاً مشابه روز اول نباشد. در این شرایط، آبکاری مجدد می‌تواند ظاهر طلا را تا حد زیادی ترمیم کند. با این‌حال، سیاه شدن به‌معنای کاهش ارزش طلا نیست و اغلب قابل‌برطرف شدن است.
نتیجه‌گیری
سیاه شدن طلا در زیورآلات موضوعی طبیعی است که به ترکیب آلیاژ آن با فلزاتی مانند مس یا نیکل برمی‌گردد، نه به اصل یا تقلبی بودن طلا. علت سیاه شدن طلا معمولاً واکنش این فلزات با رطوبت، تعریق، مواد شیمیایی و حرارت است. طلای ۲۴ عیار تغییر رنگ نمی‌دهد، اما طلاهای با عیار پایین یا آبکاری ضعیف بیشتر در معرض تیرگی هستند. این مشکل با تمیزکاری یا آبکاری مجدد قابل‌رفع است. مراقبت صحیح و خرید از مراکز معتبری مانند گالری پرسته یا تکنولایف، نقش مهمی در حفظ درخشندگی طلا دارد.
